W polskim orzecznictwie od lat powraca kwestia kar umownych i kosztów uzyskania przychodu. Mimo że art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT enumeratywnie wskazuje, które kary umowne są wyłączone z kosztów uzyskania przychodu, to użyte w przepisie pojęcia są nieostre i nieprecyzyjne rodząc liczne wątpliwości interpretacyjne. Fiskus od lat używa wykładni tego przepisu na niekorzyść podatników, pomimo licznych orzeczeń sądów administracyjnych opowiadających się za węższą, bardziej przyjazną podatnikom wykładnią.
NSA po stronie podatnika w sporze o kary umowne
6 maja zapadł kolejny wyrok NSA w tej sprawie (sygn. II FSK 1012/22) przyznający rację Podatnikowi. Sprawa dotyczyła spółki zajmującej się dostawą sprzętu specjalistycznego dla wojska, policji oraz portów lotniczych, która w realizacji zamówień, z przyczyn od siebie niezależnych, przekroczyła umowne terminy dostaw. W efekcie kontrahenci nałożyli na nią kary umowne, a spółka uznała, że mogą one zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodu. Dyrektor KIS uznał jednak, że są one wyłączone z kosztów na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o CIT, który to nakazuje wyłączyć z kosztów uzyskania przychodów wszelkie kary umowne i odszkodowania z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług, niezależnie od tego, czy odpowiedzialność dłużnika, której wyrazem jest zapłata kary umownej/odszkodowania, została oparta na zasadzie winy czy na zasadzie ryzyka.
WSA w Łodzi: znaczenie kar i zwłoki trzeba interpretować cywilistycznie
WSA w Łodzi nie podzielił wykładni organu określając ją jako nieprawidłową, wskazując, że „wykładnia pojęć użytych w treści art.16 ust.1 pkt. 22 winna odbywać się z uwzględnieniem cywilistycznego ich znaczenia, wszystkie one bowiem są różnymi przypadkami niewykonania albo nienależytego wykonania umów”.
Sąd powołał się na art. 476 KC, zgodnie z którym dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Jednak – jak podkreślił WSA w Łodzi – nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. NSA utrzymał ten wyrok w mocy.
Brak spójności w działaniach fiskusa mimo ugruntowanego orzecznictwa
Jest to ważne orzeczenie, ponieważ podejście organów podatkowych przez ostatnie lata nie jest spójne. Mimo korzystnych dla podatników wyroków (np. wyroki WSA: I SA/Bk 234/23, I SA/Gl 756/24, I SA/Bd 383/20), fiskus konsekwentnie wydaje interpretacje indywidualne niezgodne z tą linią orzeczniczą jak np. interpretacje sygn. 0111-KDIB1-3.4010.151.2024.1.AN, czy sygn. 0111-KDIB1-2.4010.567.2024.2.BD) stwierdzające, że kara umowna za nieterminowe wykonanie świadczenia (bez winy spółki) nie stanowi kosztu podatkowego.
NSA przypomina o granicach wykładni i ochronie podatnika
Majowe orzeczenie NSA tym samym stanowi ważny głos w trwającym sporze interpretacyjnym, przypominając organom podatkowym o poprawnej, korzystnej dla podatników wykładni oraz potrzebie respektowania orzecznictwa sądów.
Nie ma jeszcze uzasadnienia pisemnego do wskazanego wyroku NSA.
Więcej artykułów związanych z polskim prawem podatkowym :
Nowelizacja ustawy CIT: Deregulacja i uproszczenia od 2026 roku
Planowana nowelizacja ordynacji podatkowej – podatnik zyska na domniemaniu niewinności
